Από τις 23 Ιανουαρίου, το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού λειτουργεί έκθεση με τίτλο «Θέατρο. Μια τέχνη τεχνών», με την οποία επιχειρεί μια επιστροφή στα «παρασκήνια» της ίδια της ουσίας του θεάτρου και προσπαθεί να εξηγήσει πώς διαφορετικές μεταξύ τους καλλιτεχνικές δραστηριότητες εναρμονίζονται και ενοποιούνται. Η έκθεση συνοδεύεται από σχετικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα για μαθητές, που σκοπό έχει να τους εμπνεύσει στη νεαρή αυτή ηλικία την αγάπη για το θέατρο.

Είναι αλήθεια ότι η σύνθετη τέχνη του θεάτρου, που περιλαμβάνει τη συνδρομή όλων των τεχνών, δεν θα μπορούσε να αποτελέσει την καλύτερη αφορμή έμπνευσης για διοργάνωση μιας έκθεσης αφιερωμένης σε αυτή. Επίσης είναι αλήθεια, ότι οι θεατρικές εκθέσεις σπανίζουν ή περιορίζονται σε μουσειακές, με όλη την καλώς εννοούμενη χρήση του όρου, παρουσιάσεις. Για παράδειγμα, κάθε ευρωπαϊκή χώρα που σέβεται τον εαυτό της διαθέτει ένα εθνικό θεατρικό μουσείο και παρουσιάζει τη θεατρική της ιστορία με εκθέματα-«σύμβολα» που καθόρισαν τη διαδρομή και την αξία της.

Η προσπάθεια που έγινε από το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού μέσα από την έκθεση που εγκαινίασε στις 23 Ιανουαρίου, στοχεύει και κάπου αλλού: στο να τιμήσει ουσιαστικά το ίδιο το θέατρο, τη θεατρική πράξη, υπενθυμίζοντάς το στον επισκέπτη μέσα από τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματά του. Έτσι, η έκθεση με τίτλο «Θέατρο. Μια τέχνη τενών», πρόκειται για ένα πολιτιστικό γεγονός, που αναλύει στα δομικά του μέρη αυτό που ο θεατής βλέπει σαν μία ενότητα και ως σύνολο. Αποτελεί μια επιστροφή στα «παρασκήνια» της ίδιας της ουσίας του θεάτρου και προσπαθεί να εξηγήσει πώς διαφορετικές μεταξύ τους καλλιτεχνικές δρατηριότητες εναρμονίζονται και ενοποιούνται. Η έκθεση μάλιστα συνοδεύεται από σχετικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα για μαθητές, που σκοπό έχει να τους εμπνεύσει στη νεαρή αυτή ηλικία την αγάπη για το θέατρο.

Ο επιμελητής της έκθεσης, ο κ. Γιάννης Πασχαλίδης πιστεύει πως οι επισκέπτες της έκθεσης μπορούν να δεχτούν πολλά καλλιτεχνικά ερεθίσματα, τέτοια που θα οξύνουν το κριτικό τους πνεύμα. Με αυτή τη λογική, η έκθεση είναι ενδιαφέρουσα για όλους, καθώς το δημιουργικό πνεύμα είναι χαρακτηριστικό στοιχείο του ελληνικού πνεύματος. Η κύρια προοπτική της συγκεκριμένης έκθεσης είναι η παρουσίαση του θεάτρου, και μάλιστα του δυτικού, ως παιχνιδιού «διαλόγου», όπως ξεκίνησε με τη γένεσή του στην αρχαία Ελλάδα και εξελίχθηκε ιστορικά μέχρι σήμερα στο παγκόσμιο θέατρο. Η έκθεση «Θέατρο. Μια τέχνη τενών» ίσως αποτελεί έναν τρόπο θεατρικής εστίασης της νέας γενιάς μέσα από συγκεκριμένα εκπαιδευτικά προγράμματα, αλλά όπως μας πληροφορεί ο κ. Γ. Πασχαλίδης, «οι παραγωγές του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού έχουν παιδευτικό χαρακτήρα και όχι διδακτικό. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα δεν έχουν δεύτερο χαρακτήρα αλλά είναι πρώτη επιλογή, ισάξια με τη διοργάνωση της έκθεσης, γι' αυτό και σχεδιάζονται παράλληλα με αυτήν και όχι κατόπιν. Σίγουρα δεν είναι μια παιδική έκθεση, αφού διαθέτει μια ουσία και για τους μεγαλύτερους. Δεν θέλουμε να κάνουμε εκθέσεις για ειδικό κοινό αλλά για το ευρύ κοινό, χρησιμοποιώντας μια φρέσκια γλώσσα και δίνοντας καινούργια στοιχεία».

Η έκθεση εκτείνεται σε μία μεγάλη αίθουσα του Πολιτιστικού Κέντρου του ΙΜΕ και χωρίζεται σε δέκα ενότητες. Για κάποιον που επιθυμεί να τη διατρέξει γραμμικά, αρχικά κατευθύνει το βλέμμα του ψηλά, στο πάνω μέρος των τοίχων της αίθουσας, όπου είναι τοποθετημένες φωτογραφίες μεγάλων προσωπικοτήτων του ελληνικού και παγκόσμιου θεάτρου. Θα διακρίνει τα πρόσωπα των ανθρώπων που είτε με τις σκηνοθεσίες τους, είτε τα θεατρικά τους έργα, είτε με την υποκριτική τους καθόρισαν την ιστορία του Παγκόσμιου Θεάτρου. Έτσι πλάι στον Κάρολο Κουν, την Κυβέλη, τον Λογοθετίδη, τη Ζουζού Νικολούδη, τον Βασίλη Διαμαντόπουλο, τη Μαρία Κάλλας, τον Μίμη Κουγιουμτζή, συναντάμε τον Μη Μπρεχτ, τον Σερ Αλεκ Γκίνες, τον Τζόρτζιο Στρέλερ, τον Σβέβολοντ Μέγερχολντ, τον Μαξ Ράινχαρτ, τον Αντονέν Αρτά.

Ουσιαστικά η περιήγηση ξεκινά με προβολή εικόνων σε ένα μεγάλο πανό και την εκπομπή ήχων για το «τι είναι θέατρο και ο ηθοποιός». Στα ερωτήματα αυτά απαντούν πρόσωπα, γνωστά και άγνωστα, αλλά υπάρχει και η δυνατότητα να γράψει και ο ίδιος ο επισκέπτης τη δική του άποψη στο ιδιαίτερο βιβλίο εντυπώσεων που βρίσκεται τοποθετημένο κοντά στην είσοδο της έκθεσης.

Μια σύντομη ιστορία του παγκόσμιου θεάτρου αναπτύσσεται στον κεντρικό πάγκο της έκθεσης. Ο διάλογος των οργανωτών με τους επισκέπτες δημιουργείται με φωτογραφικό υλικό από συγχρονες παραστάσεις θεατρικών έργων που γράφτηκαν από την αρχαιότητα έως σήμερα, μοντέλα-μινιατούρες που αναπαριστούν ενδεικτικά κοστούμια της κάθε θεατρικής περόδου και σύντομα κείμενα που περιγράφουν το κάθε θεατρικό ρεύμα ξεχωριστά, όλα τοποθετημένα με χρονολογική σειρά. Έτσι, ξεκινάμε με τους αρχαίους τραγικούς ποιητές, περνάμε στο ρωμαϊκό θέατρο, το θέατρο του μεσαίωνα, την Αναγέννηση και το Ελισσαβετιανό θέατρο, το θέατρο της comedia dell'arte, την ισπανική αναγέννηση, το γαλλικό κλασικό θέατρο, το γερμανικό δράμα, τον ρεαλισμό, τον νατουραλισμό, τον συμβολισμό αλλά και τα σύγχρονα θεατρικά ρεύματα του εικοστού αιώνα. Βέβαια και η ελληνική ιστορία θεάτρου είναι ενωμένη με την παγκόσμια. Το Κρητικό θέατρο, το Επτανησιακό αλλά και η υποδοχή των ξένων ρευμάτων μέσα από παραστάσεις Ελλήνων κλλιτεχνών παρουσιάζεται αρμονικά στην κεντρική αυτή ενότητα της έκθεσης.

Στη συνέχεια συναντάμε την ενότητα της μακέτας για τη θεατρική αρχιτεκτονική και το σκηνικό της παράστασης. Το θέατρο της Επιδαύρου, το Ηρώδειο, το θέατρο της Κέρκυρας, το Ελισσαβετιανό θέατρο Γκλόουμπ του Σαίξπηρ και το Θέατρο Τέχνης ζωντανεύουν μέσα από τις αναπαραστάσεις των μακετών ώστε να δειχθούν όλα τα πρότυπα των θεατρικών σκηνών. Παράλληλα το σκηνικό της Ιωάννας Παπαντωνίου για την παράσταση των «Χοηφόρων» του Αισχύλου από το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Λάρισας σε σκηνοθεσία Κ. Τσιάνου, επιλέχθηκε από τους οργανωτές για να εκπροσωπήσει και να εκφράσει την τέχνη και την τεχνική της σκκηνογραφίας.

Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον στα εκθέματα της έκθεσης έχει η παρουσίαση του ρόλου του φωτισμού στο θέατρο. Τέσσερις μακέτες έχουν φωτιστεί με τέσσερις διαφορετικούς τρόπους. Φως από ψηλά με ψυχρό φως, με ζεστό φως, φως από τα πλάγια και φως από κάτω προς τα πάνω. Τέσσερα παραδείγματα που αποδεικνύουν πως μια σκηνική εικόνα μπορεί να αλλάξει τελείως και ο φωτισμός να καθορίσει το συναισθηματικό και αισθητικό πλαίσιο της.

Μερικά απλά χρηστικά αντικείμενα αποκτούν σχεδόν εικαστικό ενδιαφέρον. Στην ενότητα των κοστουμιών και του «φροντιστηρίου» μία παλιά ραπτομηχανή Singer, μια πρέσα παντελονιού που ανήκε στον Μήτσο Μυράτ, κομμάτια από διάφορα υφάσματα και μία μικρή βιτρίνα με αντικείμενα φροντιστηρίου θυμίζουν την παλιά τους αίγλη και αποκτούν διαχρονική αξία αναφοράς.

Κάποιες ενότητες έχουν διαδραστικό χαρακτήρα. Έτσι, η ενότητα της μάσκας περιλαμβάνει κυρίως μάσκες από το ιταλικό θέατρο και προσωπεία του αρχαίου δράματος τοποθετημένα μπροστά σε έναν μεγάλο καθρέφτη, όπου οι επισκέπτες μπορούν να τις φορέσουν και ταυτόχρονα να διαβάσουν φράσεις σχετικά με την παρουσία της μάσκας στο θέατρο.

Επίσης στην ενότητα της θεατρικής μουσικής ο επισκέπτης επιλέγει με τη βοήθεια ενός υπολογιστή το είδος της μουσικής που θέλει να ακούσει: Το αρχαίο δράμα, η όπερα, το χοροθέατρο, το μιούζικαλ, η αθηναϊκή επιθεώρηση, το σύγχρονο μουσικό έργο μπορούν να «ακουστούν» μέσα από τα τραγούδια, του «Ματωμένου Γάμου», της «Όπερας της Πεντάρας», του «Παραμυθιού δίχως Όνομα», και πολλών άλλων, ανάλογα με τις επιλογές του χρήστη. Στην ενότητα του μακιγιάζ ένας καθρέφτης με λάμπες προβάλλει μέσω μιας ενσωματωμένης οθόνης σκηνές από μακιγιάρισμα ηθοποιών και επίσης μπορεί να δει τα πραγγματικά σύνεργα μακιγιάζ που χρησιμοποιούσε η μεγάλη ηθοποιός Κυβέλη.

Ξεχωριστή είναι και η ενότητα του θεάτρου χωρίς ηθοποιούς: Μία κατασκευή διπλής όψης, μπερντές θεάτρου σκιών από τη μία πλευρά, παράπηγμα κουκλοθεάτρου από την άλλη. Κάθε επισκέπτης μπορεί να παρατηρήσει τις φιγούρες ή τις κούκλες που παρουσιάζονται. Η έκθεση κορυφώνεται στο κυκλικό πάτωμα της ενότητας της παράστασης. Αυτό πλαισιώνεται με θεατρικά κοστούμια πραγματικών διαστάσεν και προβολή θεατρικών παραστάσεων σε μία οθόνη. Σε αυτόν τονο χώρο, ειδικά οι νεαροί επισκέπτες μπορούν να μυηθούν στο θεατρικό παιχνίδι, όπου μπορούν να επιλέξουν ένα θεατρικό έργο από το διπλανό πάγκο και να χρησιμοποιήσουν κοστούμια ανάλογης εποχής.

Η έκθεση του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού πρέπει να προστεθεί στις λίγες δυστυχώς ανάλογες κρατικές ή ιδιωτικές απόπειρες παρουσίασης του ελληνικού θεατρικού πλούτου και της ευαισθησίας για την παγκόσμια θεατρική δραστηριότητα, υπενθυμίζοντας ότι η γνώση της ιστορίας του θεάτρου είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη της ελληνικής θεατρικής παιδείας.