Η Σπάρτη αποτέλεσε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της εφαρμογής του καταμερισμού της γης, ύστερα από εισβολή σε γειτονική περιοχή, και της μετατροπής των ηττημένων κατοίκων σε είλωτες. Η ρίζα ελ- της λέξης "είλωτας" υποδηλώνει κυρίευση ή κατάκτηση. Οι είλωτες ήταν ελληνικά φύλα, κάτοικοι της Λακωνίας και της Μεσσηνίας. Οι Μεσσήνιοι, που ήταν και οι περισσότεροι, υποδουλώθηκαν μετά το τέλος του Α' Μεσσηνιακού πολέμου, γύρω στα 715 π.Χ., και η γη τους -γνωστή για τη γονιμότητά της- μοιράστηκε ανάμεσα στους σπαρτιάτες πολίτες.

Στην Αθήνα και σε άλλες ιωνικές πόλεις, ο δυναμικός χαρακτήρας της προόδου προστάτευσε τους ανίσχυρους αγρότες από το να γίνουν είλωτες. Ανάμεσά τους όμως υπήρχαν και ορισμένοι, που είχαν υποπέσει σε χρέη και δεν ήταν πλέον σε θέση να συντηρήσουν τις οικογένειές τους και των οποίων η θέση δεν έχει καθοριστεί ακόμα με ακρίβεια. Ήταν Αθηναίοι, πιθανώς μέλη φρατριών, φυλών ή και των δύο, αλλά δεν ήταν πλέον ελεύθεροι. Η αύξηση του αριθμού και της δυσαρέσκειάς τους οδήγησε στη λεγόμενη "αγροτική κρίση". Οι περισσότερες πληροφορίες πάντως αναφέρονται στην Αθήνα και στην εκτόνωση της κρίσης εκεί και σχετίζονται με το νομοθέτη Σόλωνα (Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία 2, Πλούταρχος, Bίος Σόλωνα 23.7-8).