Η δομή της αρχαϊκής κοινωνίας στην Ελλάδα είναι η προϋπόθεση αλλά και το όριο ανάπτυξης της ατομικής συνείδησης. Η γενική αρχή της ισότητας των μελών της γίνεται εμφανής με την απουσία μίας ιερατικής κάστας (σε αντίθεση με κοινωνίες όπως της Ινδίας ή της Ρώμης) και συνεπώς με τη θεωρητικά ανοιχτή πρόσβαση στα ιερατικά αξιώματα. Ένας άλλος τομέας που αλληλεπιδρά με την αρχή της ισότητας είναι η συμμετοχή στον πόλεμο και ειδικά στη φάλαγγα των οπλιτών. Όσοι λάμβαναν μέρος στην άμυνα της πόλης, μπορούσαν να συμμετάσχουν και στη διαχείριση της εξουσίας. Και στις δύο περιπτώσεις, βέβαια, το φαινόμενο δεν απέκτησε ούτε καθολικότητα ούτε ομοιογένεια. Αποτέλεσε, ωστόσο, τη γένεση μιας ατομικότητας που δεν ήταν πια βασισμένη στο μοτίβο του ήρωα ή του "ιερού άντρα". Το άτομο αρχίζει να διακρίνεται ταυτόχρονα από διαφορετικές οπτικές γωνίες: ως εκφραστής πολιτικής βούλησης, ως υποκείμενο δικαίου και ως ιδιωτεύον πρόσωπο.

Η αγωγή έπαιξε ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της ατομικότητας και δεν ήταν η ίδια σε κάθε πόλη. Στη Σπάρτη των κοινών συσσιτίων και της αυστηρής στρατιωτικής πειθαρχίας υπήρχαν λιγότερα περιθώρια. Στην Αθήνα, αντίθετα, η φροντίδα του σώματος συνδεόταν άμεσα με την καλλιέργεια του πνεύματος και η άμιλλα είχε ως αποκορύφωση τη βράβευση του ατόμου και όχι της ομάδας στην οποία ανήκε. Οι πανελλήνιοι αγώνες στην Ολυμπία, τους Δελφούς, τη Νεμέα και τον Ισθμό έδιναν τη δυνατότητα για διακρίσεις καθαρά ατομικές. Οι κατάλογοι των Ολυμπιονικών, αλλά και οι τιμές που γνωρίζουμε ότι τους επιφύλασσαν οι πόλεις, φανερώνουν θαυμασμό για το άτομο που διακρίνεται και αποδεσμεύεται έτσι από την ομοιομορφία της κοινότητας.


Στην ιδιωτική ζωή, το συμπόσιο ήταν ο χώρος όπου το άτομο οδηγείται προς τη διαπλοκή της γνώσης με την ευχαρίστηση και την επιθυμία. Με συνδαιτημόνες της επιλογής του προέβαινε στη διαμόρφωση θέσεων και σχέσεων που θα επηρέαζαν το δημόσιο βίο. Οι ιδιωτικές συγκινήσεις, όπως ο έρωτας, το πάθος και ο θαυμασμός της ομορφιάς, αποκτούσαν συχνά ένα συγκεκριμένο πρόσωπο και ένα όνομα γραμμένο μάλιστα στα συμποτικά αγγεία. Οι επιγραφές των καλών (επιγραφές που εκθειάζουν την ομορφιά κάποιων αγοριών) από τη μία θυμίζουν ότι το άτομο δεν είναι απλά ένα ιδεολόγημα και από την άλλη εκθέτουν δημοσίως ένα προσωπικό συναίσθημα.


Οι ταφικές πρακτικές φανερώνουν πως ο ενταφιασμός παρέμενε μία τελετή με καθαρά ιδιωτικό χαρακτήρα. Μέχρι το τέλος του 6ου αιώνα π.Χ. έχουμε μνημειώδεις ατομικούς τάφους, στολισμένους με κούρους και κόρες που εξυμνούν το ιδανικό της νεότητας. Το όνομα του νεκρού χαράσσεται στο μνημείο και μία επικοινωνία εγκαθίσταται μεταξύ των δύο κόσμων, καθώς πολλά επιγράμματα απευθύνονται στον περαστικό. Μέσα από τη γραφή και την τέχνη, το άτομο αποκτάει μία νέα πρόσβαση στη συλλογική μνήμη.

Αλλά και στο δημόσιο βίο η ατομικότητα αποκτάει όλο και πιο βαρύνουσα σημασία. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η εξέλιξη του δικαίου. Ο εγκληματίας αντιμετωπίζει προσωπικά τις ποινές και παύει η αντεκδίκηση προς ολόκληρη την οικογένειά του (με εξαίρεση την ατιμία). Ακόμη, το άτομο συνδέεται με μία συγκεκριμένη περιουσία και η εμφάνιση της διαθήκης (έστω και υπό περιορισμούς) προδιαθέτει για μία ακόμη μεγαλύτερη αποδέσμευση του ατόμου από την πόλη και τον οίκο.


| εισαγωγή | δομές | δίκαιο | αξίες | Αρχαϊκή Περίοδος

Σημείωση: Επιλέγοντας τις εικόνες θα δείτε μια σύντομη περιγραφή.