Στην Αθήνα εισήχθησαν επίσημα νέες θεότητες και λατρείες κατά τον 5ο και 4ο αιώνα π.X., οι οποίες προέρχονταν τόσο από άλλες περιοχές του ελληνικού κόσμου όσο και εκτός αυτού, όπως από την Αίγυπτο και τη Θράκη. Έτσι, για παράδειγμα, τον 5ο αιώνα υιοθετήθηκε η λατρεία της Βένδιδος από τη Θράκη που μνημονεύεται στην αρχή της Πολιτείας του Πλάτωνα. Ο βωμός της θεότητας αυτής βρισκόταν στον Πειραιά, αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι λατρευόταν ιδιαίτερα στην περιοχή των μεταλλείων του Λαυρίου, όπου είχαν εγκατασταθεί πολλοί δούλοι από τη Θράκη. Επίσης, η λατρεία του θεού Άμμωνα της Αιγύπτου έκανε την εμφάνισή της στην Αθήνα στη διάρκεια του 4ου αιώνα.

Από ελληνικές περιοχές εισήχθησαν στην Αθήνα στις αρχές του 5ου αιώνα (μετά τη μάχη του Μαραθώνα) ο Παν από την Αρκαδία και ο Ασκληπιός από την Επίδαυρο στα τέλη του ίδιου αιώνα. Επιπλέον, οι Αθηναίοι υιοθέτησαν από άλλες πόλεις-κράτη τη λατρεία με μία συγκεκριμένη ιδιότητα κάποιων από τους ήδη καθιερωμένους πανελλήνια θεούς τους, όπως του Διός Ελευθερίου, για τον οποίο χτίστηκε στοά στην Αγορά των Αθηνών. Η λατρεία αυτών των θεοτήτων συχνά διαφοροποιήθηκε στην Αττική. Έτσι ο Παν άρχισε να λατρεύεται μαζί με τις Νύμφες και καθιερώθηκε η σπηλιά ως τόπος λατρείας του.


Οι επονομαζόμενοι "ξενικοί" θεοί της Αθήνας, είχαν πράγματι ξενική καταγωγή και έφτασαν στην Αθήνα διαμέσου ελληνικών περιοχών. Για παράδειγμα, η φρυγική Mητέρα των θεών Κυβέλη και ο θίασός της (Κορύβαντες, Άδωνις, Σαβάζιος) προέρχονταν από την Ιωνία. Επίσης, ομάδες μετοίκων που ζούσαν στην Αθήνα μπορούσαν να πάρουν άδεια από την πόλη προκειμένου να εγκαθιδρύσουν τη δική τους λατρεία. Επιγραφές που βρέθηκαν στην Αθήνα, και χρονολογούνται στα τέλη του 4ου αιώνα, μαρτυρούν την ύπαρξη πολλών ξενόφερτων θεών.


Εκτός από την καθιέρωση της λατρείας νέων θεών, συντελέστηκαν και άλλες αλλαγές στη δομή της παραδοσιακής θρησκείας. Μία από αυτές ήταν η ιδιαίτερη σημασία που απέκτησαν δευτερεύουσες θεότητες και ήρωες, όπως για παράδειγμα η Αθηνά Νίκη, η Άρτεμις Αγροτέρα, η Νέμεσις και ο Θησέας. Επίσης, ήδη καθιερωμένοι θεοί απέκτησαν νέες προσωνυμίες όπως Αριστοβούλη και Ευκλεία η Άρτεμις, ή άρχισαν να λατρεύονται από τον 4ο αιώνα με καινούριες ιδιότητες, όπως για παράδειγμα ο Ηγεμόνιος Ερμής και η Αφροδίτη Ευπλοία, η Αθηνά Σωτήρα και ο Φίλιος Δίας.


Στη διάρκεια μάλιστα του 4ου αιώνα π.Χ. εδραιώθηκε στην Αθήνα η λατρεία προσωποποιημένων αφηρημένων ιδεών και καταστάσεων -ορισμένες από τις οποίες είχαν ήδη εμφανιστεί τον 5ο αιώνα- όπως η Δημοκρατία, η Ειρήνη, η Αγαθή Τύχη και ο Αγαθός Δαίμων. Μολονότι οι Αθηναίοι τελούσαν θυσίες και έκαναν προσφορές προς τιμήν τους, πολύ λίγα στοιχεία είναι γνωστά για τη λατρεία αυτών των θεοτήτων. Ο Παυσανίας πάντως αναφέρεται στην ύπαρξη ενός βωμού της Ευκλείας, ο οποίος χτίστηκε με έξοδα από λάφυρα των Περσικών πολέμων. Η ιδέα λοιπόν της λατρείας μίας αφηρημένης ιδέας δεν ήταν καινοτομική, καθώς προσωποποιήσεις ιδεών -όπως η Πειθώ, ο Πλούτος, ο Έρως, η Nέμεσις και η Θέμις- λατρεύονταν ήδη μαζί με τους ολύμπιους θεούς. Συχνά μάλιστα εμφανίζονταν συνυφασμένες με ένα θεό, όπως η Πειθώ με την Αφροδίτη. Το νέο στοιχείο της περιόδου αυτής ήταν η αυτονόμηση της λατρείας των προσωποποιημένων ιδεών από το πάνθεον του Ολύμπου και η αριθμητική τους αύξηση.



| εισαγωγή | τέχνες | γράμματα | εκπαίδευση | θρησκεία | Κλασική Εποχή

Σημείωση: Επιλέγοντας τις εικόνες μπορείτε να δείτε αυτές σε μεγέθυνση, καθώς και τις επεξηγήσεις τους.
Οι υπογραμμισμένες παραπομπές (links) οδηγούν σε σχετικά με αυτές κείμενα, ενώ οι μη υπογραμμισμένες αποτελούν επεξηγηματικό γλωσσάρι.